Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü 2547 Sayılı Kanunun 7-d/ 2 maddesi uyarınca Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığının 11. 3. 1992 tarihli kararıyla kurulmuştur.
Bölüm, yukarıda belirtilen YÖK kararıyla beş anabilim dalından oluşmaktadır:
Güney-Batı (Oğuz) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı
Güney-Batı (Oğuz) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalında Azerbaycan, Türkmen, Gagavuz, Halaç ve Horasan Türklerinin dilleri, edebiyatları, tarihleri ve kültürleri öğretilmektedir.
Güney-Doğu (Türkistan/Uygur) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı
Güney-Doğu (Türkistan/Uygur) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalında Özbek, Uygur ve ayrıca Salar, Sarı Uygur Türklerinin dilleri, edebiyatları, tarihleri ve kültürleri öğretilmektedir.
Kuzey-Batı (Kıpçak) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı
Kuzey-Batı (Türkistan/Uygur) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalında Tatar, Başkurt, Kazak, Kırgız ve ayrıca Karaçay-Balkar, Kumuk, Nogay, Karayim Türklerinin dilleri, edebiyatları, tarihleri ve kültürleri öğretilmektedir.
Kuzey-Doğu (Saha, Tuva, Hakas, Altay) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı
Kuzey - Doğu (Saha (Yakut), Tuva, Hakas, Altay) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalında Altay, Tuva, Hakas, Saha (Yakut), Şor Türklerinin dilleri, edebiyatları, tarihleri ve kültürleri öğretilmektedir.
Çuvaş Türk Lehçesi ve Edebiyatı Anabilim Dalı
Çuvaş Türk Lehçesi ve Edebiyatı Anabilim Dalında Çuvaş Türklerinin dili, edebiyatı, tarihi ve kültürü öğretilmektedir.
Çağdaş Türk dili alanı, Balkanlardan Büyük Okyanusa, Kuzey Buz Denizinden Tibet'e kadar uzanan yaklaşık on bir milyon kilometre karelik geniş bir alandır. Hem tarihî akışı içinde dilin kendi tabiatından kaynaklanan değişmeler hem de coğrafya, farklı sosyo-kültürel çevrelerle ilişki vb. dış faktörlerle Türk dili, bütün dillerde olduğu gibi bir yandan değişmiş, bir yandan da kollara, diyalektlere ayrılmıştır. Diyalekt farklılıklarının derecesinin 20. yüzyıl öncesi dil tarihinde önemli olduğunu söylemek oldukça güçtür. Ancak bu durumun, bugün de devam ettiğini dile getirmek gerçeği tam yansıtmaz. 20. yüzyıl Türk dili alanı dışarıdan şuurlu dil planlamalarına tâbi tutulduğu bir yüzyıldır. Genel Türk dilinin lehçelerini “dil” konumuna getirme yönünde çalışmalar olarak tanımlanabilecek Sovyet dönemi merkezî dil planlaması çalışmaları ve buradan geçerek bu dil planlaması kapsamındaki mahallî uygulamalar 20. yüzyılda Türk lehçeleri arasındaki anlaşılabilirlik oranının düşmesine yol açan önemli dış faktörlerden biri olmuştur. Öte yandan, Rus dilinin bir üst dil olarak bütün sosyo-kültürel ve ekonomik, resmî olarak-olmayarak bütün kurumlarda konuşulması, yazılması, kısaca kullanılması Sovyet alanı Türk dilinin çeşitli lehçelerini konuşanları ana dili kaybı tehlikesiyle karşı karşıya da getirmiş, kısıtlı ana dili kullanımı Türk lehçelerinin tabiî gelişmelerini önlemiştir. Lehçeler arası etkileşimin de ortadan kalkmış olması Türk lehçeleri arasındaki ayrılıkların keskinleşmesine yol açmıştır. İletişimin bütünüyle Rusçada yapılması da, böylece lehçe ayrılıklarını gösteren özelliklerin farklı lehçe grubu üyeleri tarafından fark edilmesini de önlemiştir. Bugün Türk lehçelerinin büyük bir kısmı devlet dili, yazı dili, edebî dil, edebiyat dili vb. konumlarında kullanılmaktadır: Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan Cumhuriyetleri; Rusya Federasyonu içinde Tataristan, Başkurdistan, Çuvaş, Kabartay-Balkar, Karaçay-Çerkes, Dağıstan, Tuva, Saha (Yakut), Altay, Hakas Cumhuriyetlerinde, bu cumhuriyetlerin adıyla aynı adı taşıyan Türk lehçeleri bu sayılan cumhuriyet, bağımsız cumhuriyet ve/veya muhtar cumhuriyetlerde belirtilen statüye sahiptir. Çin Halk Cumhuriyeti’nde özellikle Doğu Türkistan bölgesinde yaşayan “azınlık millet statüsündeki” Uygur Türklerinin de dil kullanım seviyeleri Sovyet dönemi Türk lehçeleri dil durumuna benzerlik gösterir. Çin Halk Cumhuriyeti’nde Sarı Uygur ve Salarlar başta olmak üzere başka Türk lehçe gruplarına üye Türkler de vardır. İran başta olmak üzere Irak ve Suriye’de, ayrıca Balkan ülkelerinde, Moldova, Ukrayna gibi eski Sovyet cumhuriyetlerinde, Afganistan ve Tacikistan’da da çok sayıda Güney-batı (Oğuz), Güney-doğu (Türkistan/Uygur), Kuzey-batı (Kıpçak) lehçe gruplarına üye Türk lehçelerini ana dilleri olarak konuşan Türkler yaşamaktadır.
Bölümümüz, bu geniş alan üzerinde bulunan Türk dili konuşurlarının dili, edebiyatı, tarihi, sosyo-kültürel yapıları, uluslararası ilişkileri konularında interdisipliner bir anlayış içinde eğitim-öğretim vermektedir.
Bölümümüz 1992 - 1993 öğretim yılından başlayarak hem lisans hem de lisans-üstü düzeyde öğrenci almaktadır. Bölümümüz ilk lisans mezunlarını 1996 yılında vermiştir.
Öğretim Programının Yapısı ve İçeriği
Bölümümüz, her bir standart Türk lehçesi temelinde belirlenmiş dersler ile bütün öğrencilerimizin ortak sorumlu olduğu derslerden oluşan Bölüm Lisans Programı uygulamaktadır. Öğrencilerimizin bu Bölüm Programı içinde en az iki standart Türk lehçesini seçerek lisans ders programını tamamlaması gerekmektedir. Bölüm Programında yer alan standart Türk lehçelerinden ikisinin seçimini öğrencilerimiz, öğrenimlerinin birinci yarıyıllarının başında; ders kayıtları sırasında Bölüm öğretim üyelerimizce yapılan Bölüm Tanıtma Programı sonrasında danışmanlarının rehberliğinde istek ve eğilimlerine bağlı olarak seçip belirlemektedirler.
Bölümümüzde, tarihsel derinlik ve karşılaştırmalı metodoloji de dikkate alınarak, modern Türk toplumlarının başta dilleri olmak üzere, edebiyat tarihleri, bugünkü edebî durumları, siyasî ve kültür tarihleri, sosyo-kültürel ve ekonomik yapıları, uluslar arası ilişkileri bakımından durumları interdisipliner bir anlayış içinde öğretilmektedir. Bu yönüyle Bölüm Öğretim Programımız “alan uzmanı” yetiştirmeye yönelik bir nitelik taşımaktadır.
Derslerimiz zorunlu ve seçmeli olarak iki türdür. Zorunlu dersler bütün Bölüm öğrencilerinin sorumlu olduğu ortak dersler ile öğrencilerimizin ilk yarıyılda seçtikleri iki standart Türk lehçesi ile ilgili derslerden oluşmaktadır. Öğrencilerimizin seçmiş oldukları lehçelerin zorunlu derslerinin bir kısmı ön şartlıdır. Öğrenci ön şartlı dersleri geçmeden bir üst yarıyılın ilgili dersini alamaz. Programlarımızda seçmeli dersler hem bütün Bölüm öğrencilerimizi kapsayan konuları ele alan dersler hem de öğrencilerimizin seçmiş oldukları standart Türk lehçeleri ile doğrudan ilgili dersler olarak geniş bir seçenek sunacak içerikte hazırlanmıştır. Öğrencilerimiz istedikleri takdirde, farklı lisans programlarından da ilgileri doğrultusunda seçmeli dersler alabilmektedirler. Bölüm lisans programları dışındaki programlardan ders seçmek isteyen öğrencilerimizin Tarih, Türk Dili ve Edebiyatı, Sanat Tarihi, Dilbilim, Rus Dili ve Edebiyatı, Hungaroloji, Fars Dili ve Edebiyatı, Arap Dili ve Edebiyatı lisans programlarından ders seçmeleri tavsiye edilmektedir.
Eğitim-öğretim programının dil öğretimi kısmı, standart Türk lehçelerini ana dili olarak konuşan uzmanlar ile öğretilen lehçelerde uzmanlaşmış ve bu lehçeleri mükemmel bir biçimde bilen öğretim üyelerimiz tarafından yapılmaktadır. Siyasî ve kültür tarihi, tarihsel Türk dili ve edebiyatı, sosyal ve kültürel yapı ile ilgili dersler, doğrudan bu alanlarda uzmanlaşmış öğretim üyelerimiz tarafından verilmektedir. Böylelikle, öğretim programı ve akademik personelin doğrudan uzmanlık alanı arasında kesin uyum sağlanmaya çalışılmaktadır.
Öğrencilerimizin mezun olabilmeleri için 5I dersleri diye anılan dersler yanında, seçmiş oldukları programa bağlı olarak belirledikleri bir araştırma konusunu da danışman gözetiminde bitirme tezi olarak hazırlamaları gerekmektedir. Öğrencilerimiz bitirme tezleri konuları ile danışmanlarını öğretim dönemlerinin 6. yarıyıllarının başında seçmektedirler.
Öğrencilerimiz "Türkolog" unvanı ile mezun olmaktadırlar.
Mezun öğrencilerimizi geniş bir iş alanı beklemektedir. Mezunlarımız Türk Cumhuriyetleri ile iş yapan özel sektörün sunduğu zengin iş imkânları dışında, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarında, çeşitli araştırma kurumlarında alan uzmanı olarak da çalışabilmektedirler. Mezunlarımız gerekli pedagojik şartları yerine getirdiklerinde örgün eğitim kurumlarının orta öğretim programlarında Türk dili ve edebiyatı ve Türkçe öğretmenliği yapma hakkına da sahiptirler.