|
�zbekistan Cumhuriyetinin B�y�kel�isi, Say�n Ulfat Kadirov
B�y�kel�iliklerin De�erli Mensuplar�,
Sempozyuma T�rkiye ve �zbekistan�dan i�tirak eden �ok de�erli �limler,
Say�n Rekt�r Vekili, Dekan�m, Say�n Konuklar, Hocalar�m, Meslekta�lar�m, Sevgili ��renciler,
Tarihselden Moderne �zbekistan: Timur D�nemi ve Sonras� Kaynak Ara�t�rmalar� Sempozyumu�na ho� geldiniz, �eref verdiniz. �zbekistan Bilimler Akademisi El-Biruni �ark�inasl�k Enstit�s��n�n i�birli�i ile �niversitemiz ve T�rk Tarih Kurumu�nun birlikte d�zenledi�i bu Sempozyumu �zbekistan Cumhuriyeti�nin ba��ehri Ta�kent�in kurulu�unun 2200. y�l�na ba���l�yoruz. T�rk medeniyetinin bu m�him merkezi; Ta�kent, ba��ms�z �zbekistan��n ba�kenti olarak sonsuza kadar ya�as�n, var olsun! Meng� bolsun!
16 Temmuz Per�embe g�n�ne kadar devam edecek olan Sempozyumumuzun oturumlar� T�rk Tarih Kurumu�nun konferans salonlar�nda ger�ekle�tirilecek, 17 Temmuz 2009 tarihinde, Cuma g�n� saat 10:00�da Farabi Salonunda yap�lacak de�erlendirme oturumuyla sona erecektir.
13 oturum h�linde ger�ekle�tirilecek olan sempozyuma, �zbekistan�dan ve T�rkiye�den Sempozyum konular� ile ilgili alanlarda uzman 65 bilgin i�tirak etmektedir.
Sempozyum oturumlar� Tarih, Dinler Tarihi, Dil, Edebiyat, Bilim Tarihi, Sanat Tarihi ve Arkeoloji alanlar�nda �Timur D�nemi ve Sonras� Kaynak Ara�t�rmalar��nda �zelle�ecek oturumlar h�linde d�zenlenmi�; sempozyumda tart���lacak konular
Timur d�nemi . Timuro�ullar� d�nemi . �eyban�ler D�nemi . Bab�rl�ler d�nemi .
Hanl�klar d�nem . �arl�k d�nemi . SSCB d�nemi alt ba�l�klar�na ayr�larak Timur D�nemi ve Sonras� Siyas� ve Sosyal Tarih Ara�t�rmalar�n�n Kaynaklar�,
Timur D�nemi ve Sonras� D���nce Tarihinin Kaynaklar�,
Timur D�nemi ve Sonras� Misyon Tarihinin Kaynaklar�,
Yaz�l� edeb� miras� (15-19. y�zy�llar) . Bat� ve Do�u T�rk dili ve edebiyat� ili�kileri . Do�u T�rk�esi gramer ve s�zl�kleri . Tarihselden moderne �zbekistan s�zl� edebiyat�n�n kaynaklar� . Modern �zbek yaz� dili ve a��zlar� ara�t�rmalar� alt ba�l�klar�na ayr�larak Timur D�nemi ve Sonras� Dil ve Edebiyat Tarihi Ara�t�rmalar�n�n Kaynaklar�,
Timur D�nemi ve Sonras� Bilim Tarihinin Kaynaklar�
T�rk Arkeoloji ve Sanat Tarihi Ara�t�rmalar�
olarak belirlenmi�tir.
B�yle bir konu da��l�m�, merkezine, oda��na ara�t�rma nesnesi olarak �T�rk�� alan her sosyal ve be�er� bilgi alan� olarak hudutlar�n� �izdi�imiz T�rkoloji tan�m�m�za denk gelmektedir. Dilinden edebiyat�na, siyas�, co�raf�, sosyal ve k�lt�rel tarihinden ruh� ve idrak� yap�s�na kadar uzanan bir hatta T�rkleri ��renme biliminin ad� olan T�rkl�k biliminde Timur d�nemi ve sonras�n�n tenkid� ve �apraz ara�t�rmalar�n�n yap�lmas� demek, yakla��k 650 y�ll�k bir zaman i�inde �til�den Hindistan�a, Tanr� da�lar�ndan �zmir ve �am�a kadar devletinin s�n�rlar�n� �izen Timur�un ve onun �a�da�lar�n�n ve onlar�n madd� ve manev� miras�n� koruyup, ya�at�p geli�tirerek bug�ne ta��yabilme kabiliyetini g�sterebilenlerin ara�t�r�lmas� demektir. T�rkleri ara�t�rma nesnesi olarak se�en tarih�iler, dilciler, edebiyat��lar, din tarih�ileri, bilim ve d���nce tarih�ileri, arkeolog ve sanat tarih�ileri bu geni� mek�n�n ara�t�r�l�p incelenmesinde, siyas� ve sosyal-k�lt�rel olarak T�rk olmayan toplumlar�n kaderini belirleyen, bu toplumlar� tesiri alt�na ald��� kadar, onlar�n tesiri alt�nda da kalabilen bir milletin ara�t�rmas�na giri�mi� demektir.
�nsanl�k tarihinin, fethetti�i yerleri kendilerine kal�c�, niha� yurt yapan soy esas� �zerine kurulu f�tuhat�� toplumlar�n�n siyas�, sosyal ve k�lt�rel tarihlerini, dillerini, edebiyatlar�n�, d���nce yap�lar�n�, sanat ve estetik zevklerini ara�t�rmak hi� kolay de�ildir. B�yle toplumlar esasen uyum ve kendisine uydurma kabiliyeti y�ksek toplumlard�r ve umumiyetle verdikleri nispette, hazmederek alma kabiliyetine, yetisine de sahip olurlar. B�yle h�k�mran toplumlar, zaman zaman �zerine oturduklar� medeniyetlerin ve k�lt�rlerin dillerini kullanmada bir beis de g�rmeyebilirler, �dil h�k�mranl���n sa�lad��� �z g�ven y�ksek himayeyi de pe�inden getirdi�inden, bu dillerin bilim ve edebiyat dili olarak bizzat onlar taraf�ndan geli�tirildi�i de g�r�lebilir. Di�er yandan b�yle h�k�mran toplumlar�n �ift tarafl� temaslar�n�n neticeleri, sonu�lar� tarihin ak���n� da etkileyebilir. Mesel�, onlar kendilerini korumakla birlikte, birbiri ile kesi�en as�l mek�nlar�n�n, yurtlar�n�n daha �ok kenarlar�nda olmak �zere birle�enin bir par�as� olarak yeni toplumlar, diller, k�lt�rler de �retebilirler. Bu t�r �eyler onlar� bir kimlik krizine s�r�klemedik�e, kayg� verici veya d���nd�r�c� de de�ildir. ��
Tarihin T�rkleri b�yle bir toplumdur. T�rkiye T�rkleri ve �zbekler de d�hil bug�n�n T�rkleri bir yandan kendi dillerinde yaratt�klar� zengin bir yaz�l� ve s�zl� kaynak miras�na sahipken bir yandan da tarihsel Do�u ve Bat� T�rk h�k�mranl�k alanlar� i�inde, T�rk, Arap, Fars dilleri ba�ta olmak �zere �e�itli dillerde yaz�lm�� say�s�z d�nem eserinin varisidirler. B�t�n bunlar bug�n T�rkl�k ara�t�rmalar�n�n birinci el, as�l kaynak de�erindeki malzemeleridir. T�rkoloji ara�t�rmalar�n�n sa�l�kl� olarak yap�labilmesinin temel �art� b�yle birinci el/as�l kaynaklar�n tenkid�, �apraz incelemelerle de�erlendirilmesidir.
T�rkoloji 20. y�zy�lda hayli mesafe alm��t�r. T�rklere ait yaz�l� ve s�zl� miras�n ara�t�r�l�p incelenmesinde T�rk d�nyas� T�rkologlar� kadar Bat�l� ve Do�ulu �ark�yat�� ve T�rkologlar�n da katk�lar� olmu�tur. Onlar� burada minnetle an�yoruz. Ancak daha yap�lacaklar vard�r.
T�rkolojinin kaynak ara�t�rmalar�n�n zorluklar� saymakla bitmez. En ba�ta bu kaynaklar, yaln�zca �zbekistan sahas�na ait m�ze ve k�t�phanelerde de�il, T�rkiye ba�ta olmak �zere D�nya�daki pek �ok k�t�phane, ar�iv ve yazma m�zelerinde da��n�k olarak bulunmaktad�r. Bu kaynaklar�n bug�n b�rak�n toplu bir katalogunu, tek tek bulunduklar� yerlerdeki m�stakil kataloglar� bile hen�z yap�lmay� beklemektedir. Kazan Devlet �niversitesi K�t�phanesindeki T�rk�e olanlar�n�n yirmi bin (20,000) adet oldu�unu bildi�imiz el yazmalar�n�n ancak ikibininin (2,000) demir ba� kayd� vard�r. Bug�n birlikte bu sempozyumu d�zenledi�imiz El-Biruni �ark�inasl�k Enstit�s��n�n yazma eserler ar�ivi yetmi� be� bin yazma eserle birlikte, tarhanl�k yarl�klar�, kad� sicilleri ve muhtelif t�rden on binlerce belgeyi bar�nd�ran bir hazine de�erindedir. �ran�daki on binlerce T�rk�e yazma eserin bir k�sm� hakk�nda birka� makaleyi saymazsak �lkemizde daha ge�ti�imiz y�l haz�rlan�p bas�lan bir katalogla haberdar olduk. Pakistan, Hindistan ve Bengalde� k�t�phane ve m�zelerindeki T�rk�e kaynak eserlerin varl��� hakk�nda birka� y�zeysel yay�n d���nda �o�umuzun sa�lam ve sa�l�kl� bilgisi yoktur. T�rkiye�nin d�rt bir taraf�na da��lm�� k�t�phane ve m�zelerdeki bildi�imiz on binlerce yazma eser ve belgenin �o�u istenen �l��lerde kataloglanmam��t�r. Rusya ve Bat� �lkelerinin k�t�phane ve ar�ivleri ise yo�un olarak 19. y�zy�lda toplanan binlerce, onbinlerce T�rk�e d�hil Do�u dillerindeki yazma eserlerle doludur. �zel k�t�phanelerde ve aile yadig�r� olarak ki�ilerin ellerinde saklanan �o�u yazma ve belgeden ise haberdar de�iliz.
Tarihselden moderne T�rkiye d�hil T�rk d�nyas� ar�ivlerinin b�y�k bir k�sm� ise tasnifsizdir; dolay�s�yla ara�t�rmaya da a��k de�ildir.
Kaynak ara�t�rmac�s� y�zbinlerce da��n�k, tasnifsiz bir belge y���n� ile h�l� kar�� kar��yad�r. ��
T�rkiye ve �zbekistan��n devlet dilleri, 20. y�zy�la kadar biri do�uda, di�eri bat�da yay�lan, ilm� ve edeb� faaliyetin Bat� ve Do�u T�rk�esi veya Osmanl� ve �a�atay T�rk�esi diye adland�r�lan ayn� dilin iki yaz�l� t�r�n�n bug�nk� devamc�lar�d�rlar. Bu iki yaz� dili etraf�nda olu�an ilm� ve edeb� �evrelere mensup �lim ve sanat ehlinin s�rekli ve canl� bir ili�ki h�linde olduklar�n�n delili i�in, yaln�zca T�rkiye ve �zbekistan k�t�phanelerindeki yazma eserlerin ��k�� yerlerine bile bakmak yeterlidir. Ki�ver� Divan�n�n bir n�shas� T�rkiye�de ise, bir n�shas� �ran�da, Azerbaycan�dad�r, ama muhakkak bir n�shas� da Ta�kent�tedir. Bat� �evresi T�rk edebiyat�n�n zirvedeki �ahsiyeti Fuzuli�nin el yazma eserleri yaln�zca Irak�ta, �ran�da, T�rkiye�de de�ildir. Ta�kent�te, Kazan�da, K��gar�da da vard�r. Yaln�zca Do�u T�rk edebiyat�n�n de�il, b�t�n T�rk edebiyat�n�n en doruktaki �ahsiyeti, edebiyat ve tarih ilminin ve �iir yazma alan�n�n tart��mas�z sultan� Ali �ir Nevay�nin eserleri yaln�zca �zbekistan k�t�phanelerinde de�ildir. Yaln�zca �stanbul k�t�phane ve m�zelerinde de de�ildir. E�er bir tenkitli Nevay� k�lliyat� haz�rlamak istiyor iseniz Anadolu�nun her yan�na yay�lan Nevay� yazma eserlerine de ula�man�z gerekmektedir. Bat� T�rkl���n�n, Anadolu T�rkl���n�n Nevay� icad�na vukuf i�in haz�rlad��� Abu�ka lugatinin onlarca n�shas� yaln�zca �stanbul�da yoktur, Anadolu k�t�phanelerine ve �zel k�t�phanelere bakman�z gerekmektedir.
Semerkand�� ilimin ve edebiyat�n himaye edildi�i bir medeniyet merkezi h�line getiren Timur ve onun evl�d�yla sa�lam temelleri at�lm�� olan Bat� ve Do�u T�rk sahalar� aras�ndaki ilimde, edebiyatta, mimar� ve g�zel sanatlar alan�ndaki yo�un ve s�k� ili�kiye dair bir fikir edinmek i�in Sempozyumumuza �zbekistan�dan ve T�rkiye�den i�tirak eden �limlerimizin tebli�lerinin, bildirilerinin ba�l�klar�na bile bir g�z atmak k�fi gelebilir.
T�rbesini Emir Timur�un yapt�rtt���n� bildi�imiz Ahmet Yesev�nin hikmet tarz�n�n, gelene�inin temsilcilerini Do�u T�rk sahas�nda ve �dil-Ural sahas�nda bulmak tabi� gelebilir, l�kin hikmet gelene�inin kaynaklar�n�n eksiksiz tespiti, Anadolu�yu ara�t�rma alan�m�z i�ine almakla tamamlanabilir. Prof.Dr. Mustafa Canpolat ekol�nden gelen onun ��rencisi Prof. Dr. �nal Kaya�n�n bildirisi bu a��dan �arp�c� bilgiler sunacakt�r. Ayn� ekolden Prof.Dr. Deniz Abik ise T�rkiye�deki Nevay� ara�t�rmalar� ve T�rkiye k�t�phanelerindeki Nevay� eserleri Yazmalar�n� bildirecektir. Tarih�i Do�.Dr. R�ya K�l���n bildirisi T�rk D���nce Tarihinin Do�udan Bat�ya uzanan kaynaklar� �zerinedir. Osmanl� ve T�rkistan sahas� aras�ndaki ilm� ili�kilerin de�erini anlamak i�in bilim tarih�ileri Prof.Dr. Melek Dosay G�kdo�an ve Prof.Dr. H�seyin Gazi Topdemir�in Timur co�rafyas�ndan D�nyaya Yay�lan Matematik Gelene�i ve �Osmanl� Bilim Gelene�inin Olu�mas�nda Semerkand Okulunun Etkisi� ba�l�klar�n� ta��yan bildirileri fikir verebilir. Timur�lerin T�rk sanat�na etkilerini ara�t�rmak isteyen bir �zbekistanl� sanat tarih�isi Osmanl� Mimarisi ve sanat�n�n �rneklerini tabi� olarak ancak Anadolu co�rafyas�nda tespit edebilecektir. Sanat tarih�ileri Yrd.Do�.Dr. �Turgay Yazar��n ve Yrd.Do�.Dr. Erdal Eser�in bildiri ba�l�klar� �Erken Osmanl� Mimarl���nda Timurlu Etkileri� iken Yrd.Do�.Dr. R�stem Bozer�in bildiri ba�l��� �Timurlu Zaman�nda T�rkistan-Anadolu Ah�ap Sanat� M�nasebetleri�dir. Osmanl� devletinin Hive, Hokand, Buhara Hanl�klar�yla olan ili�kilerini ara�t�rmak isteyen T�rkiyeli tarih ara�t�rmac�s� veya Hanl�klar�n Osmanl� imparatorlu�u ile ili�kilerini incelemek isteyen �zbekistanl� tarih ara�t�rmac�s� i�in girmesi gereken ar�iv yaln�zca Ta�kent ar�ivleri ve/veya k�t�phaneleri veya yaln�zca Osmanl� ar�ivleri ve/veya k�t�phaneleri de�ildir. T�rkiyeli ve �zbekistanl� tarih�inin eksiksiz, tam bir inceleme yapabilmesi i�in her iki taraf�n da ar�iv kaynaklar�n� bilmesi ve incelemesi gerekir. Prof.Dr. ��ler Bulduk, Prof.Dr. Abdullah G�ndo�du, Do�.Dr. Saime Selenga G�kg�z��n bildirileri Hanl�klar d�nemi, �arl�k ve SSCB D�nemi kaynak ara�t�rmalar� i�in Osmanl� ve Cumhuriyet D�nemi ar�ivlerinin baha bi�ilmez de�erdeki belge hazinesine i�aret edecektir.
T�rkiye ve �zbekistan��n kaynak ara�t�rmalar� a��s�ndan b�yle �zel bir konumu vard�r. ��nk� her iki �lke de tarih� ve modern Do�u ve Bat� T�rk�elerini bilen bilginler yan�nda tarih, bilim tarihi, din ve d���nce tarihi, sanat tarihi ve arkeoloji alanlar�nda T�rkolojinin kaynak dillerine de h�kim, cidd� ve titiz ve bilinmeyeni ara�t�r�p ��renmeye g�n�ll� bilginler kadrosuna az�msanmayacak bir say�da sahiptir. Fak�ltemizin ta�land��� �u s�zleri bir kez de ben tekrarlamak istiyorum: Hayatta en hakik� m�r�it ilimdir. �ki �lkenin ortak ilm� mesaisinin neticeleri ��phesiz hem bug�n�m�ze hem de gelece�imize, istikbalimize yol g�sterici olacakt�r. ��
Bizce yap�lacak ilm� i�lerin ba��nda T�rkiye ve �zbekistan k�t�phane ve ar�ivlerindeki Timur d�nemi ve sonras� ara�t�rmalar� i�in dilden edebiyata, tarihten bilim, din ve sanat tarihine uzanan bir hatta T�rk�e ve di�er kaynak dillerdeki kaynak malzemenin tarih, yer, ki�i, dil, konu ve ikincil yay�n bilgilerine dair yap�lacak ili�kilendirmelerle iki �lkenin bilim dillerinde; T�rkiye ve �zbekistan T�rk�elerinde toplu ve kritikli bir bas�l� ve elektronik katalo�unun haz�rlanmas� ve ne�redilerek ara�t�rmac�n�n hizmetine sunulmas� gelmektedir. Nitekim El-Biruni Enstit�s� Yazmalar Ar�ivinin Elektronik Katalogunun haz�rlanmas� i�i 2008 y�l�nda projelendirilmi� ve haz�rl�klar�na ba�lanm��t�r. Bu �al��may� tamamlayan ikinci bir m��terek ilm� mesai Timur d�nemi ve sonras� kaynak metinlerinin ilm� tenkitli ne�irlerine giri�ilmesi ve bu tenkitli kaynak metinlerin elektronik veri tabanlar�n�n olu�turulabilmesidir. Asl�nda bu i�e �zbekistanl� ve T�rkiyeli �limler bug�ne kadar yapm�� olduklar� ilm� kaynak ne�irlerini birlikte belirleyecekleri kriterler ve prensipler ile yeniden ele alarak ba�layabilirler bile. �a��m�z�n teknolojik imk�nlar�n� da seferber ederek yap�labilecek b�yle m��terek ilm� mesai i�in gereken tek �ey T�rkiye ve �zbekistan devletlerinin himayesinde akademik kurumlar�n ilm� i�birli�ine ihtiya� duymalar�, her iki �lkenin �limlerinin eri�ti�i bilimsel bilgi birikimini bir araya getirmenin T�rkoloji ara�t�rmalar�na verece�i b�y�k katk�y� g�rebilmeleridir.
Bilim g��t�r ve devletlerin ve onlar�n toplumlar�n�n geli�mesi, ilerlemesi ve kalk�nmas� ancak devletlerin, ilmi ve sanat� himayesi ile m�mk�n olabilmi�tir. Tersine de �evirerek s�yleyebiliriz. �lmin ve sanat�n himaye ve destek g�rd��� �lkeler ileri ve kalk�nm�� veya ilerlemeye ve kalk�nmaya a��k �lkelerdir. Tarihin T�rklerinin m�reffeh, zengin ve �anl� d�nemleri ilimde ve sanatta da zirvede oldu�u d�nemlere denk d��mektedir. Do�uda Timur ve evlad�n�n d�nemi b�yle ilmin ve sanat�n zirvede oldu�u m�reffeh ve �anl� bir d�nemdir. Bat�da Fatih ve evlad�n�n d�nemi ilmin ve sanat�n da zirvede oldu�u m�reffeh ve �anl� bir d�nemdir.
T�rkiye ve �zbekistan devletleri bu iki b�y�k ve zengin miras�n varisleri konumundad�rlar.
Bu iki b�y�k ve zengin miras aras�ndaki tarih�, co�raf�, sosyal, k�lt�rel, edeb� ve estetik zevk ili�kilerini ve m��terek y�nlerini ara�t�rmak ve incelemek i�in T�rkiyeli ve �zbekistanl� �limlerin birbirlerini tan�malar�, uzmanl�k bilgilerini payla��p birbirlerine aktarmalar� ve hatta m��terek, ortak bir ilm� mesai i�ine girebilmeleri bir gereklilik, bir zarurettir. Bu sempozyumun T�rkolojinin farkl� disiplinlerini ara�t�rma alan� olarak se�en iki �lkenin se�kin �limlerini bir araya getirmesinden dolay� duydu�um mutlulu�u huzurlar�n�zda ifade edebilmek i�in izninizi istiyorum. Toplant�m�za madd� ve manev� destek sa�layan T�rk ��birli�i ve Kalk�nma �daresi Ba�kanl���na, T�rk Tarih Kurumu Ba�kanl���na ve Ankara �niversitesi Rekt�rl���ne, Dil ve Tarih-Co�rafya Fak�ltesi Dekanl���na T�rkiyeli ve �zbekistanl� �yelerden olu�an Sempozyum D�zenleme Kurulu T�rkiye taraf� olarak te�ekk�rlerimi sunuyorum. ��
Toplant�m�z�n �zbekistan Devletinin Cumhurba�kan� Say�n �slam Kerimov�un himayelerinde kutlanan Ta�kent�in kurulu�unun 2200. y�l�na rastlamas�na da �zel bir �nem atfederek, Sempozyumun ger�ekle�tirilmesinde destek ve yard�mlar�n� D�zenleme Kurulundan esirgemeyen �zbekistan Cumhuriyeti B�y�kel�isi Say�n Ulfet Kadirov Beyefendi�ye ve onun �ahs�nda �zbekistan Cumhuriyeti Cumhurba�kanl���na ve �niversitemiz ve T�rk Tarih Kurumu ile bu ilm� i�birli�inin sa�lanmas�ndaki katk�lar�ndan dolay� El-Biruni �ark�inasl�k Enstit�s� Direkt�r� meslekta��m Prof.Dr. Behram Abduhalimov Beyefendi�ye ve onun �ahs�nda �ok de�erli �lim ve devlet adam� �zbekistan Bilimler Akademisi Ba�kan� Say�n �evket Halimov Beyefendiye huzurlar�n�zda te�ekk�rlerimi sunuyor, Sempozyumun �zbekistan ve T�rkiye aras�nda daha ileri seviyede ortak �al��malara bir ba�lang�� zemini olmas�n� diliyorum.
Sayg�lar�mla,
Prof.Dr. F. Sema Barutcu �z�nder
e-posta: barutcu@humanity.ankara.edu.tr
|
